Karol Olszewski (1846-1915) – wybitny chemik i kriogenik Kierownik I Zakładu Chemicznego UJ w latach 1891-1915
Karol Olszewski - chemik, światowej sławy kriogenik - urodził się 29 stycznia 1846 r. we wsi Broniszów k/Tarnowa w rodzinie ziemiańskiej. Uczęszczał do szkół w Nowym Sączu i Tarnowie. W latach 1866-1871 studiował chemię na UJ, pracując od 1869 r. jako demonstrator, a od 1871 r. jako asystent w Katedrze Chemii UJ u prof. E.Czyrniańskiego. Po ukończeniu studiów w 1872 r. wyjechał na stypendium rządowe do Heidelbergu i pracował pod kierunkiem R.Bunsena i G.Kirchoffa, uzyskując tam doktorat z filozofii w 1872 r. W 1873 r. nostryfikował doktorat na UJ, a następnie habilitował się (1873 r.) i otrzymał stanowisko prywatnego docenta chemii. W 1876 r. uzyskał nominację na profesora nadzwyczajnego (bez katedry i poborów profesorskich). W 1888 r. powierzono mu tymczasowe kierownictwo Katedry Chemii na Uniwersytecie Jagiellońskim, zaś w 1891 r. – kierownictwo nowo powstałego I Zakładu Chemicznego.
W 1883 r. wspólnie z profesorem fizyki Zygmuntem Wróblewskim rozpoczął badania nad skraplaniem tzw. gazów trwałych, otrzymując przy zastosowaniu aparatu L. Cailleteta ciekły tlen, azot i tlenek węgla w stanie statycznym. W 1884., pracując samodzielnie, dokonał skroplenia wodoru w stanie dynamicznym oraz wyznaczył jego parametry krytyczne. W 1890 r. skonstruował aparaturę do skraplania gazów pozwalającą na wylewnie skroplonego gazu i przez pewien czas osiągał najniższą na świecie temperaturę (-225°C).
Na prośbę odkrywcy argonu i helu - W. Ramsaya - skroplił i zestalił argon (1895 r.) oraz próbował skroplić hel (1896 r.). Ponowną próbę skroplenia helu podjął w 1906 r. Skonstruował jeden z pierwszych na świecie termometrów helowych (1896 r.). Sławę wybitnego kriogenika uzyskał dzięki badaniom nad skraplaniem i zestalaniem gazów oraz badaniem ich właściwości w niskich temperaturach. Konstruował aparaty do skraplania powietrza i wodoru nabywane przez wiele laboratoriów w Europie i USA.
Zajmował się również analizą wód mineralnych, wód studziennych i rzecznych dla miasta Krakowa i okolic. Był chemikiem sądowym. Wykonał wspólnie z prof. Alfredem Obalińskim pierwsze na ziemiach polskich kliniczne zdjęcie rentgenowskie (1896 r.). Był kierownikiem I Zakładu Chemicznego UJ (1891-1915), członkiem Akademii Umiejętności w Krakowie (od 1888 r.), członkiem Praskiej Akademii Umiejętności (od 1891 r.), przewodniczącym III Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego Akademii Umiejętności (1906 r.) i członkiem honorowym wielu towarzystw naukowych.
Wraz ze studentami chemii założył w 1904 r. Kółko Chemików Uczniów Uniwersytetu Jagiellońskiego i został jego pierwszym kuratorem. Studenci nadali mu w 1908 roku godność członka honorowego Kółka Chemików.
Zapisał w testamencie 140 tys. koron na popieranie badań w dziedzinie niskich temperatur. Skraplarki i przyrządy Olszewskiego stanowiły zaczątek Muzeum Zabytków Przyrodniczych UJ (obecnie Muzeum UJ w Collegium Maius). Został uhonorowany orderem Żelaznej Korony II klasy, tytułem radcy dworu, nagrodą im ks. Lubomirskich przyznaną przez Akademię Umiejętności i złotym medalem im. J. Śniadeckiego. Zmarł 25 marca 1915 r. w Krakowie. Został pochowany na Cmentarzu Rakowickim.
W okresie profesury Olszewskiego chemia na UJ osiągnęła światowy poziom, a prof. Olszewski sławę międzynarodową.
Był dwukrotnie nominowany do Nagrody Nobla w dziedzinie fizyki (1904 i 1913) oraz do Nagrody Nobla w dziedzinie chemii (1913). Nauka bez reszty wypełniała jego życie, niewiele miejsca zostawiając na życie prywatne. Nie założył rodziny. Nawet swoje oszczędności przekazał pośmiertnie na rozwój badań naukowych w dziedzinie kriogeniki. Był jednym z uczonych żyjących na przełomie XIX i XX w., których wyniki pracy naukowej postrzegane są jak ogniwa w łańcuchu bezustannego postępu, które wpływają na sposób życia ludzi, tworzą nową jakość naszego świata.
